Το αβγό ίσως είναι του φιδιού

«Δεν ήταν ούτε στρατόπεδο, ούτε φυλακή. Ήταν μια τρώγλη όπου ανθρώπινα όντα ήταν φυλακισμένα σαν ζώα. Δεν υπήρχαν φώτα. Υπήρχε έλλειψη αέρα, έντονη δυσωδία, σκουπίδια, αρουραίοι. Και καμιά συνομιλία με κανέναν. Ήταν πράγματι κόλαση πάνω στη γη».

Έτσι περιγράφει Σομαλός πρόσφυγας που απελάθηκε, την εμπειρία του στο Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών στη Σάμο. Ο σύγχρονος ρατσισμός έχει ήδη προ πολλού μεταλλαχθεί και έχει πάρει νέες μορφές που δύσκολα αναγνωρίζονται αν στο μυαλό μας έχουμε μόνο τα στερεότυπα του παρελθόντος.

Ο ρατσισμός υιοθέτησε το σύνθημα «δικαίωμα στη διαφορά» για να εκφράσει τη νέα στρατηγική της ακροδεξιάς και να την περιβάλλει με αντιρατσιστικό μανδύα. Η αναδιατύπωση του ρατσιστικού λόγου υιοθετεί κλασικά εξωτερικά στοιχεία της αριστερής προβληματικής, τον αντιαμερικανισμό, τον αντικαπιταλισμό, την υποστήριξη του τρίτου κόσμου.

Ο σύγχρονος αντιρατσιστικός λόγος στηρίζεται στην αντιφατική επιχειρηματολογία, η οποία έχει φθαρεί από την κατάχρηση και έχει αποδυναμωθεί από την εμμονή της σε όλο και μακρινότερο παρελθόν. Η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι αντιρατσιστές στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες οφείλεται στο ότι αδυνατούν να ορίσουν τον σύγχρονο ρατσισμό. Επιμένουν να ταυτίζουν το ρατσισμό μόνο με την απόρριψη των διαφορών και δεν κατανοούν τις νέες, ανέκδοτες μορφές του ρατσισμού που εξυμνούν τις διαφορές και αντικαθιστούν τις «φυλές» με τους «πολιτισμούς».

Η επίκληση της «διαφοράς», αποδεικνύεται ισχυρό πολιτικό χαρτί στα χέρια των νεορατσιστών, ένα χαρτί που τους οδηγεί να διαβαίνουν το κατώφλι της εξουσίας στη Δ. Ευρώπη. Την ίδια στιγμή οι αντιρατσιστές «επαγρυπνούν», μήπως διαβεί το φρούριο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας κάποιος νεοναζί με τη σβάστικα και τον διπλό πέλεκυ. Όμως, ο εχθρός έχει ήδη μπει στην πόλη. Απλώς κυκλοφορεί με πολιτικά.

Από τα κρούσματα ρατσισμού και ξενοφοβίας δεν απαλλάσσονται ούτε οι παραδοσιακές δομές, ούτε τα ρεύματα της παγκοσμιοποίησης. Τα εξουσιαστικά συστήματα, στη χειρότερη εκδοχή τους παράγουν βάρβαρες επιθέσεις και στην καλύτερη την απάθεια.

Οι αποκηρύξεις της ιδιότητας του ρατσιστή είναι μηδαμινής αξιοπιστίας. Κατ’ αρχάς, επειδή οι ταυτότητες και οι νοοτροπίες είναι δυσδιάκριτες. Η έννομη τάξη προφανώς δεν ελέγχει τον ρατσιστή, αλλά τη ρατσιστική πράξη. Αυτή είναι χειροπιαστή, δεκτική καταγραφής και αποκρουστική, ως ατομική ή συλλογική πρακτική. Γι’ αυτό, χώρες και οργανισμοί που ενδιαφέρονται να ανιχνεύσουν τη δυναμική του ρατσισμού και της ξενοφοβίας παρακάμπτουν τους αυτοχαρακτηρισμούς και προτιμούν σοβαρότερες ενδείξεις. Ερευνούν π.χ. πόσοι αλλογενείς ή αλλόθρησκοι υπηρετούν στις δημόσιες υπηρεσίες. Προσέχουν, επίσης, αν υπάρχουν έρευνες για το ρατσισμό. Πολύ λογικά, η έλλειψη σχετικών ερευνών π.χ. για άνιση μεταχείριση από αστυνομικές ή δικαστικές αρχές, γεννά υποψίες.

Οι αναδρομές στην ιστορία των Ελλήνων δεν οδηγούν σε μονοσήμαντα συμπεράσματα. Η φιλοξενία συνυπάρχει με φόνους γυναικών που τόλμησαν να ερωτευτούν ξένους. Συνήθως βεβαιώνουμε ότι «συμπαθούμε τους μαύρους». Ο ξένος όμως απέναντι στον οποίο αναπτύσσεται ο ρατσισμός είναι εκείνος που απειλεί κοινωνικά – οικονομικά. Με δύο λόγια, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία στην Ελλάδα σήμερα είναι επίφοβα ζητήματα. Δεν είναι τόσο οι ειδήσεις για επεισόδια με κακομεταχείριση ξένων που προσδίδουν τις διαστάσεις του προβλήματος. Τα περιστατικά ρατσισμού και ξενοφοβίας, όπως και τα εγκλήματα, δεν μπορούν να εκλείψουν παντελώς σε καμιά εποχή. Πιο ενδεικτικά είναι, όποτε ανακύπτουν, τα φαινόμενα που μαρτυρούν ένα θεσμικό (όχι μόνο με θετικές δράσεις, αλλά και με παραλείψεις οφειλόμενων παρεμβάσεων) και μια ευρύτερη κοινωνική ανοχή.

Σε δύο πρόσφατα παραδείγματα ανιχνεύονται ακριβώς τα σημάδια μιας διευρυμένης κοινωνικής ανοσίας.

Το πρώτο παράδειγμα είναι η έκθεση της ΜΚΟ «Pro Asyl» και ομάδας Ελλήνων δικηγόρων, που κατατέθηκε στην Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων (CPT) του Συμβουλίου της Ευρώπης. Καταγράφηκαν σε μεγάλη κλίμακα συστηματικά βασανιστήρια σε βάρος δεκάδων λαθρομεταναστών από τη Λιβύη οι οποίοι συνελήφθησαν σε βραχονησίδα κοντά στη Χίο. Τα βασανιστήρια περιελάμβαναν άγριους ξυλοδαρμούς, βύθιση του κεφαλιού σε κουβά με νερό και τοποθέτηση σακούλας στο κεφάλι μέχρι ασφυξίας.

Το δεύτερο παράδειγμα αφορά την υποδοχή ενός πολυσέλιδου, ρατσιστικού (και με δικαστική απόφαση) βιβλίου με τον τίτλο «Εβραίοι – όλη η αλήθεια». Αυτά που κυρίως θλίβουν είναι τα δείγματα κοινωνικής ανοχής απέναντι στην αποκρουστική διέγερση, η ευνοϊκή στάση κάποιων πολιτικών και επίσημων λειτουργών που δεν δίστασαν να χαρακτηρίσουν αυτές και άλλες παρόμοιες θέσεις ως «επιστημονικές απόψεις», καθώς και η ευρεία, όπως φαίνεται, διακίνηση του βιβλίου.

Τα δύο παραπάνω παραδείγματα δε μοιάζουν μεταξύ τους. Στο πρώτο θίγονται με άμεσες ενέργειες δύστυχοι μετανάστες, που παλεύουν για την επιβίωσή τους. Στο δεύτερο, λόγια μίσους πλήττουν τους Εβραίους, που, ας σημειωθεί, οι περισσότεροι απ’ όσους απέμειναν στη χώρα μας μετά τη φρίκη του ναζισμού είναι καλά κοινωνικά ενταγμένοι.

Η ξενοφοβία κερδίζει συνεχώς έδαφος στην Ευρώπη. Σε αρκετά κράτη βλέπουμε πολιτικούς να απευθύνονται στα ρατσιστικά και ξενοφοβικά αισθήματα των ψηφοφόρων, νομιμοποιώντας την ξενοφοβία και το ρατσισμό. Οι πολιτικοί πρέπει να καλλιεργούν θετικές αξίες αντί για μίσος και φόβο. Να διδάσκουν στους πολίτες τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης πρέπει να επενδύουν περισσότερους πόρους σε πολιτικές που προάγουν την κοινωνική συνοχή. Μεγάλο κομμάτι του ρατσισμού και της ξενοφοβίας οφείλεται στο φόβο κάποιων ανθρώπων ότι απειλείται η κοινωνικο-οικονομική τους κατάσταση.

Η στάση των ελληνικών και ευρωπαϊκών αρχών απέναντι στους πρόσφυγες δεν είναι απλώς υποκριτική και απάνθρωπη αλλά αποτελεί κίνδυνο για τα δικαιώματα όλων μας. Το λιμενικό, η συνοριοφυλακή και η αστυνομία δρουν ανεξέλεγκτα και οι πρόσφυγες εξαιρούνται συστηματικά από κάθε δικαίωμα. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, «προωθούνται» και «επαναπροωθούνται», βασανίζονται, φυλακίζονται και χάνουν τη ζωή τους στο ταξίδι της μετανάστευσης, χωρίς κανένας να είναι υπόλογος, καθώς είναι άνθρωποι χωρίς χαρτιά, χωρίς δικαιώματα, χωρίς καν αυτό το στοιχειώδες δικαίωμα στη ζωή.

Η απόσταση μεταξύ του Έβρου, του Ανατολικού Αιγαίου και των αστυνομικών τμημάτων δεν είναι μεγάλη. Εκεί που ζούμε καθημερινά, δίπλα στα σπίτια μας, άνθρωποι κρατούνται παράνομα, υπόκεινται σε κακομεταχείριση και βασανίζονται μόνο και μόνο επειδή δεν έχουν χαρτιά. Αρκεί να θυμηθούμε τα βασανιστήρια των Αφγανών προσφύγων στο Α.Τ. Αγ. Παντελεήμονα, αλλά και το βίντεο με τον εξευτελισμό των αλλοδαπών κρατουμένων στο Α.Τ. Ομονοίας.

Τις τελευταίας ημέρες γίναμε μάρτυρες αντιφατικών γεγονότων: από τη μια φασίστες να επιτίθενται σε Πακιστανούς στο Ρέντη και κάτοικοι στο Αιγάλεω να διαμαρτύρονται για την παρουσία των μεταναστών στις γειτονιές τους. Από την άλλη στην αποβάθρα του μετρό στο Σύνταγμα ο κόσμος να αντιδρά και να «συλλαμβάνει» τους φασίστες που χτυπούσαν έναν Μαροκινό.

Πρέπει έμπρακτα να αντισταθούμε στο ρατσισμό και τις φασιστικές συμμορίες και να υπερασπιστούμε τους πρόσφυγες ενισχύοντας την οπτική της αλληλεγγύης, της ισότητας και του σεβασμού των δικαιωμάτων. Γιατί όσο σιωπούμε για τους ανθρώπους χωρίς δικαιώματα, τους έγκλειστους σε στρατόπεδα κράτησης, όσο αδιαφορούμε για τους νεκρούς των συνόρων, όσο ανεχόμαστε τις πολιτικές καταπολέμησης της μετανάστευσης στο όνομα της ασφάλειας, τόσο περιορίζουμε τα δικαιώματα όλων μας.

Χαχάμης Χαράλαμπος

10/2008